เจ้าผู้ครองนครพะเยา { ยุคฟื้นฟู }

เจ้าผู้ครองนครพะเยา (ยุคฟื้นฟู) (พ.ศ. 2387 - พ.ศ. 2456) เป็นตำแหน่งที่เกิดขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยเจ้าหลวงน้อยอินทร์, เจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ ๘ กับ พระเจ้ามโหตรประเทศ, พระเจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ ๕ ขณะดำรงพระยศ เจ้าอุปราชนครเชียงใหม่ ได้ทูลขอตั้งเมืองเชียงรายโดยให้เป็นเมืองขึ้นของเชียงใหม่ และตั้งเมืองงาว เมืองพะเยา เป็นเมืองขึ้นของนครลำปาง ด้วยเหตุนี้ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เจ้าหลวงวงศ์เป็น "พระยาประเทศอุดรทิศ" ผู้ครองเมืองพะเยา ตั้งแต่นั้นมา

จนถึงรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ทรงเปลี่ยนอำนาจการบริหารปกครองประเทศใหม่โดยยกเลิกมณฑลเปลี่ยนมาเป็นจังหวัด อำเภอ ตำบล หมู่บ้าน ตำแหน่งเจ้าผู้ครองเมืองจึงได้ยกเลิกไป พระยาประเทศอุดรทิศเจ้าเมืองพะเยาองค์สุดท้ายได้กราบบังคมทูลลาออกจากตำแหน่ง ทางการจึงตั้งนายคลาย บุษยบรรณ มาเป็นนายอำเภอเมืองพะเยา จังหวัดเชียงราย

[แก้] รายนามเจ้าผู้ครองนครพะเยา (ยุคฟื้นฟู)1.เจ้าหลวงมหาวงศ์ (เจ้าน้อยพุทธวงศ์ ณ ลำปาง) (พ.ศ. 2387 - พ.ศ. 2391) ราชโอรสองค์ที่ ๕ ใน พระเจ้าคำโสม , พระเจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ ๔ โดยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้ เจ้าน้อยพุทธวงศ์ ณ ลำปาง เป็น พระยาประเทศอุดรทิศ เมื่อ พ.ศ. 2387 เป็นต้นราชตระกูล "มหาวงศ์"

2.เจ้าหลวงมหายศ (เจ้าน้อยมหายศ ณ ลำปาง) (พ.ศ. 2391 - พ.ศ. 2398) ราชโอรสองค์ที่ ๗ ใน พระเจ้าคำโสม , พระเจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ ๔ เสกสมรสกับเจ้าหญิงพิมพา ศีติสาร พระธิดาเจ้าฟ้าเมืององค์ มีราชบุตร-ธิดา คือ เจ้าหญิงฟองสมุทร เจ้าราชบุตรแก้ววิราช และเจ้าราชบุตรจันทยศ

3.เจ้าหลวงฟ้าเมืองแก้วขัตติยะ (เจ้าฟ้าขัตติยะ ศีติสาร) (พ.ศ. 2398 - พ.ศ. 2403) ราชบุตรของเจ้าฟ้าเมืององค์ เสกสมรสกับเจ้าหญิงอุบลวรรณา ณ ลำปาง ราชธิดาองค์สุดท้าย ใน พระเจ้าคำโสม , พระเจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ ๔ มีราชบุตรและราชธิดาทั้งสิ้น 5 พระองค์ คือ เจ้าหลวงอินทะชมภู เจ้าหญิงบัวทิพย์ เจ้าหลวงไชยวงศ์ เจ้าน้อยมหายศ และเจ้าหลวงมหาไชย

4.เจ้าหลวงอินทะชมภู (เจ้าหนานอินต๊ะชมภู ศีติสาร) (พ.ศ. 2403 - พ.ศ. 2413) ราชบุตรของเจ้าฟ้าขัตติยะ ศีติสาร เสกสมรสกับเจ้าหญิงฟองสมุทร (พระธิดาของเจ้าหลวงมหายศ) มีราชธิดา คือ เจ้าหญิงอุษาวดี (เสกสมรสกับเจ้าราชสัมพันธวงศ์ (เจ้าคำผาย) ณ ลำปาง ราชบุตรของเจ้าชวลิตวรวุธ หรือเจ้าน้อยหมู ณ ลำปาง ราชโอรสใน เจ้าหลวงนรนันท์ไชยชวลิต, เจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ ๑๑) เจ้าหญิงบุษย์ (เสกสมรสกับเจ้าราชบุตรแก้วเมืองมูล ต้นสกุล ณ ลำปาง สายพะเยา(ราชโอรสใน เจ้าสุริยะจางวาง หรือเจ้าน้อยคำป้อ ณ ลำปาง ราชโอรสใน เจ้าหลวงวรญาณรังษี, เจ้าผู้ครองนครลำปาง องค์ที่ ๙)

5.เจ้าหลวงอริยะราชา (เจ้าน้อยขัตติยะ ณ ลำปาง) (พ.ศ. 2413 - พ.ศ. 2437) ราชบุตรของพระราชมหาอุปราชาหมูหล้าและเจ้าหญิงสนธนา ณ ลำปาง มีราชบุตร 2 องค์ คือ เจ้าบุรีรัตน์เมืองพะเยา (เจ้าเมืองแก้ว) และเจ้าราชบุตรศรีสองเมือง (เจ้าน้อยใจเมือง)

6.เจ้าหลวงไชยวงศ์ (เจ้าหนานไชยวงศ์ ศีติสาร) (พ.ศ. 2437 - พ.ศ. 2448) ราชบุตรของเจ้าฟ้าขัตติยะ ศีติสาร มีชายา 2 องค์ คือ เจ้าหญิงกาบแก้วและเจ้าหญิงอุ้ม มีราชบุตร-ธิดารวมทั้งสิ้น 10 องค์ คือ เจ้าราชวงศ์เมืองพะเยา (เจ้าน้อยอินทร์) พระญาบุรีรัตน์ (เจ้าน้อยพรหม) เจ้าน้อยแก้วมูล เจ้าน้อยวงศ์ เจ้าหนานเทพ เจ้าน้อยแก้ว เจ้าน้อยแสงฟ้า เจ้าหญิงบัวจี๋น (คู่แฝด) เจ้าหญิงบัวคำ (คู่แฝด) และเจ้าหญิงตุ้ม (แม่เจ้าคือเจ้าหญิงอุ้ม)

7.เจ้าหลวงมหาไชย (เจ้าน้อยมหาไชย ศีติสาร) (พ.ศ. 2449 - พ.ศ. 2456) ราชบุตรของเจ้าฟ้าขัตติยะ ศีติสาร มีชายาทั้งสิ้น 3 องค์ คือ เจ้าหญิงจำปี เจ้าหญิงบัวเหลียว และเจ้าหญิงบัวไหว ศักดิ์สูง (พระธิดาเจ้าบุรีรัตน์เมืองพะเยา) และมีราชบุตร - ธิดา ทั้งสิ้น 5 องค์ คือ เจ้าอืด เจ้าหญิงบัวเงา เจ้าหญิงจ๋อย เจ้าศรีนวล เจ้าภูมิประเทศ

[แก้] สายสกุลเจ้าผู้ครองนครพะเยามีการรวบรวมประวัติสายสกุลเจ้าหลวงเมืองพะเยาไว้มีทั้งสิ้น 12 สกุล คือ

1.มหาวงศ์ ต้นสกุล คือ เจ้าหลวงมหาวงศ์ เจ้าผู้ครองนครพะเยา (ยุคฟื้นฟู) องค์ที่ 1

2.วิรัตน์เกษม ต้นสกุล คือ เจ้าราชบุตรแก้ววิราช บุตรเจ้าหลวงมหายศ (เจ้าผู้ครองนครพะเยา (ยุคฟื้นฟู) องค์ที่ 2)

3.จันทยศ ต้นสกุล คือ เจ้าราชบุตรจันทยศ บุตรเจ้าหลวงมหายศ (เจ้าผู้ครองนครพะเยา (ยุคฟื้นฟู) องค์ที่ 2)

4.ศีติสาร ต้นสกุล คือ เจ้าฟ้าญาร้อย (เจ้าน้อยศีธิวงศ์)

5.ศักดิ์สูง ต้นสกุล คือ เจ้าบุรีรัตน์เมืองพะเยา หรือเจ้าเมืองแก้ว

6.ไชยเมือง ต้นสกุล คือ เจ้าราชบุตรศรีสองเมือง หรือเจ้าน้อยใจเมือง

7.สูงศักดิ์

8.สุยะราช ต้นสกุล คือ เจ้าราชสัมพันธวงศ์หรือเจ้าคำผาย

9.ศักดิ์ศรีดี

10.วงศ์สุวรรณ

11.เทาวัลย์ หรือ เถาวัลย์

12.ณ ลำปาง (สายพะเยา)